×

Które starożytne miasto jest uważane za najstarsze na świecie? Odpowiedź nie jest jednoznaczna

Archeolodzy wciąż debatują, które miasto było pierwsze – nie mówiąc już o tym, jak je zdefiniować. Kilka osad oferuje intrygujące informacje na temat wczesnego życia miejskiego.


Pierwsze miasta człowieka

Życie miejskie zaczęło się około 6000 lat temu. W niektórych miejscach tysiące ludzi stłoczyło się razem, tworząc pierwsze miasta na Ziemi, podczas gdy reszta ludzkości nadal mieszkała w rozproszonych wioskach, zagrodach lub obozach koczowniczych.

Obecnie około 4 miliardy ludzi (ponad połowa światowej populacji) mieszka w obszarach miejskich. W ciągu zaledwie sześciu tysiącleci życie w mieście ogarnęło świat. Jednakże nasuwa się pytanie — które starożytne miasto powstało jako pierwsze?

Problem pojawia się na początku i od dawna niepokoi archeologów. Wynika on z samej definicji miasta. Uczeni zastanawiają się, co odróżnia prawdziwe miasto od miasteczek niższego rzędu. Niektórzy badacze opierają to rozróżnienie na wielkości i gęstości populacji.

Inni szukają udogodnień miejskich, takich jak budynki użyteczności publicznej, świątynie, mury obronne, dzielnice i infrastruktura. W każdym razie nie jest jasne, gdzie przebiega granica pod względem liczby mieszkańców, wielkości murów, zawiłości akweduktów lub innych specyfikacji niezbędnych do uzyskania statusu miasta.

Pierwsza duża metropolia powstała w Meksyku

Większość uczonych stosuje skalę ruchomą, która różni się w zależności od regionu i czasu. Na przykład archeolodzy pracujący w Meksyku mogą zaklasyfikować stolicę Zapoteków, Monte Albán jako miasto, które przekroczyło ponad 5000 mieszkańców do roku 300 p.n.e.

Jednakże ta wielkość nie wystarczyłaby pięć wieków później, gdy w 200 roku n.e miasto Teotihuacan zamieszkiwało prawdopodobnie 100 000 ludzi. Być może ważniejsze od samego miasta było jego powiązanie z okolicznymi ziemiami. Wielu archeologów twierdzi, że miasta z definicji polegają na zapleczu źródeł pożywienia, wody i surowców.

Miasto wyróżnia się jako największe osiedle mieszkaniowe i centrum obywatelskie w krajobrazie. Jest to powiązanie społecznie wiosek, domów i gospodarstw. Ludzie z większego regionu identyfikowaliby się z wielkim miastem.

Oznaczenie miasta zależy zatem od znaczenia miejsca w stosunku do innych pobliskich osad. Większość archeologów zaklasyfikowałaby dane miejsce jako miasto, gdyby funkcjonowało jako centrum regionalne. Oznacza to, że zawierało główne atrakcje publiczne, takie jak amfiteatry, pomniki i rynki oraz mieściło znaczną część ludności regionu.

Liczy się sam fakt istnienia czy moment założenia miasta?

Nawet jeśli uczeni zgadzają się co do kryteriów miejskości, to przy próbie datowania miast na podstawie archeologicznych ruin, pojawiają się komplikacje. Większość starożytnych miast wyrosła stopniowo ze skromniejszych osiedli, założonych wieki wcześniej.

Ten przeciągający się okres urbanizacji często nakłada się na wiele miejsc w danym regionie, przez co trudno powiedzieć, które wczesne miasto zasługuje na miano pierwszego na świecie. Zamiast kłócić się o pierwsze miasto, bardziej interesujące i produktywne dla naukowców jest badanie tych okresów początkowej urbanizacji.

Dlaczego starożytni ludzie porzucili swoje wiejskie lub koczownicze sposoby na pakowanie się do tych nowomodnych, gęsto zabudowanych miast? Proces przebiegał w różnych regionach w różnym czasie.

Miasta zaczęły pojawiać się w dolinie Indusu w dzisiejszym Pakistanie i Indiach około 4000 lat temu. W Chinach ten proces rozpoczął się około 3000 lat temu, jednakże najwcześniejszym regionem urbanizacji był Bliski Wschód ze starożytną Mezopotamią.

Około 10 000 lat temu, wkrótce po rozpoczęciu tam rolnictwa, Jerycho na dzisiejszym Zachodnim Brzegu miało masywne kamienne mury, otaczające osadę liczącą około 2000 do 3000 mieszkańców.

Z Azji wywodzą się najstarsze miasta

9000 lat temu powstało osiedle Çatalhöyük położone na terenie dzisiejszej Turcji. Mieszkało tam kilka tysięcy ludzi w domach z cegły mułowej i tynku. Bez ulic między parterami ludzie poruszali się po dachach i wchodzili do domów po drabinach przez otwory w sufitach.

Chociaż osady te były wyjątkowo duże jak na swoje czasy, najwyraźniej brakowało im innych cech miejskich. To skłoniło archeologów do zastanowienia się, czy klasyfikuje je jako miasto. Wydaje się, że w Mezopotamii pierwsze prawdziwe miasta pojawiły się kilka tysięcy lat później.

Pierwsze ślady miejskich struktur odnajdujemy między 5500 a 3800 p.n.e. w epoce brązu. Między rzekami Tygrys i Eufrat w dzisiejszym Iraku, miasto Uruk wyłoniło się jako polityczne, kulturalne i religijne centrum dla 40 000 mieszkańców, a także okolicznych ziem.

Z kolei miasto Tell Brak na północy Syrii prawdopodobnie także rozwijało się w tym samym czasie. Znajdowały się w nim zabytki świeckie i religijne, działały warsztaty przemysłowe, a kupcy ściągali towary prestiżowe.

Dziś oba te najstarsze miasta leżą w ruinach. Archeolodzy nadal wykopują i badają miejsca, gdzie dawniej znajdowała się infrastruktura. W epoce brązu inne miasta Mezopotamii pojawiły się wkrótce po Uruk i Tell Brak, w tym niektóre nieprzerwanie okupowane do dziś, takie jak Damaszek i Jerozolima. Co nasuwa kolejne pytanie: czy tytuł „najstarszego miasta” powinien odnosić się do pierwszych w historii miejskich miejsc, czy też tych, które przetrwały najdłużej?


Mateusz Zelek

Fan zoologii, paleontologii oraz technologii. W wolnych chwilach zapalony gracz gier wideo, ale nie pogardzi też dobrą książką.

Może Cię zainteresować